မြန်မာ့သမိုင်း - ခေတ်ဟောင်းမှ ပစ္စုပ္ပန်အထိ ရှည်လျားသောခရီး

မြန်မာနိုင်ငံ - အရှေ့တောင်အာရှ၏ ရွှေပြည်တော်

မြန်မာနိုင်ငံနဲ့ ပတ်သက်ပြီး သင့်စိတ်ကူးထဲမှာ ပုံဖော်နိုင်သမျှထဲက သုံးခုကို ပြောပါ။ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ တရားဝင်အမည်ကတော့ “ပြည်ထောင်စုသမ္မတမြန်မာနိုင်ငံတော်” ဖြစ်ပါတယ်။ ၁၉၈၉ မတိုင်ခင်က ဘားမား-Burma လို့ခေါ်တွင်ပြီး အဲဒီနောက်ပိုင်းမှာတော့ မြန်မာ-Myanmar ဆိုပြီး ပြောင်းလဲခဲ့ပါတယ်။ နိုင်ငံရဲ့ တရားဝင်မြို့တော်ကတော့ နေပြည်တော်ဖြစ်ပါတယ်။

ပထဝီအနေအထားနှင့် လူမျိုးစုများ

တကယ်တော့ မြန်မာနိုင်ငံဆိုတာ အရှေ့တောင်အာရှထဲက နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံဖြစ်ပြီး နိုင်ငံတကာမှာ လူသိနည်းတဲ့ နိုင်ငံတစ်ခုပါ။ သူနဲ့ ထိစပ်နေတဲ့နိုင်ငံတွေကတော့ တရုတ်၊လာအို၊ ထိုင်း၊ အိန္ဒိယနဲ့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ် နိုင်ငံတွေပဲဖြစ်ပါတယ်။ လူဦးရေ ၅၄ သန်းကျော်ရှိတဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဟာ ကမ္ဘ့ာစူပါပါဝါဖြစ်တဲ့ တရုတ်နိုင်ငံနဲ့ နယ်နိမိတ်ချင်း ရှည်လျားစွာထိစပ်နေသလို အိန္ဒိယနဲ့လည်း နယ်နိမိတ်ချင်း ထိစပ်နေပါသေးတယ်။

ပြည်ပခရီးသွားတွေအတွက် လမ်းညွှန်စာအုပ်တွေမှာတော့ Golden Land Myanmar ဆိုပြီးလည်း ဖော်ပြကြပါတယ်။ အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတွေလောက် မကျော်ကြားတဲ့ ဒီနိုင်ငံဟာ ကမ္ဘာ့ကုလသမဂ္ဂ အထွေထွေရေးမှူးချုပ်တာဝန်ကို ၂ ကြိမ်ဆက် တာဝန်ထမ်းခဲ့တဲ့ ဦးသန့်၊ နိုဘယ်ငြိမ်းချမ်းရေးဆုရှင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နဲ့ ဝမ်းချန်ပီယံရှစ် ဖိုက်တာ အောင်လအန်ဆန်းတို့ရဲ့ မွေဖွားရာ အမိမြေဖြစ်ပါတယ်။

တစ်ချိန်တုန်းက ဗြိတိသျှကိုလိုနီလက်အောက်ကိုကျရောက်ခဲ့တဲ့ မြန်မာနိုင်ငံဟာ သယံဇာတကြွယ်ဝမှုကို သဘာဝရဲ့ လက်ဆောင်အနေနဲ့ ရရှိထားသလို သမိုင်းကြောင်းမတူညီတဲ့ လူမျိုးစုတွေအကြား ယုံကြည်မှုတည်ဆောက်နိုင်ဖို့ ခက်ခဲနေတာကြောင့် ကမ္ဘာ့အရှည်ကြာဆုံး ပြည်တွင်းစစ်ဖြစ်နေတဲ့ နိုင်ငံဆိုပြီလည်း သတ်မှတ်ကြပါတယ်။

ရှေးခေတ်မြန်မာ့သမိုင်းနှင့် ဘုရင်များ

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်းများစွာကတည်းက ဗိဿနိုး၊ ဟန်လင်း၊ သရေခေတ္တရာမြို့ဟောင်းတွေမှာ လူတွေအခြေချ နေထိုင်ခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီမြို့ဟောင်းတွေဟာ အခုတော့ မြန်မာနိုင်ငံထဲမှာ ယူနက်စကို အသိအမှတ်ပြု ယဉ်ကျေးမှုအမွေအနှစ်နေရာအဖြစ် တည်ရှိနေပါတယ်။

ပြီးတော့ ဗမာ၊ မွန်၊ ရခိုင်၊ ရှမ်း တိုင်းရင်းသား မျိုးနွယ်စုကြီး ၄ ခုက ဒီနိုင်ငံရဲ့ အထင်ကရသမိုင်းမှာ ပါဝင်ပတ်သက်နေပါတယ်။ တကယ်တမ်းမှာတော့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ တိုင်းရင်းသား ၄ မျိုးပဲ နေထိုင်ကြတာ မဟုတ်ပါဘူး။ တိုင်းရင်းသား ဒါမှမဟုတ် မျိုးနွယ်စုပေါင်း ၁၃၅ မျိုးအထိနေထိုင်ကြတယ်ဆိုပြီး အစိုးရမှတ်တမ်းတွေက ဖော်ပြကြသလို တရုတ်၊ အိန္ဒိယမျိုးနွယ်တွေလည်း နေထိုင်ကြပါတယ်။

ဒီနိုင်ငံရဲ့အတိတ်သမိုင်းကိုပြန်ကြည့်ရင် ဗမာဘုရင်သုံးပါးဖြစ်တဲ့ အနော်ရထာ၊ ဘုရင့်နောင်နဲ့ အလောင်းမင်းတရားဆိုတဲ့ မင်းသုံးပါးက ခေတ်သုံးခေတ် ထူထောင်ပြီး အင်အားကြီးမားခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။ မင်းသုံးပါးထဲက အနော်ရထာကတော့ ဒီနိုင်ငံရဲ့ လူများစု ကိုးကွယ်တဲ့ ဗုဒ္ဓဘာသာထွန်းကားအောင် စွမ်းဆောင်ခဲ့သူဖြစ်ပြီး ကျန်တဲ့ မင်းနှစ်ပါးကတော့ လက်နက်နိုင်ငံတော်ပြုပြီး နိုင်ငံတော်ကို အင်အားကြီးထွားအောင် လုပ်ဆောင်နိုင်ခဲ့သူအဖြစ် သမိုင်းမှတ်တမ်းတွေက ဖော်ပြခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီလို ဗုဒ္ဓဘာသာထွန်းကားလာအောင်နဲ့ လက်နက်နိုင်ငံတော်တည်ထောင်ခဲ့တဲ့ မင်းသုံးပါးဟာ ဒီနေ့ခေတ် မြန်မာတပ်မတော်ရဲ့ Role Model တွေဖြစ်လာပါတယ်။

ဗမာဘုရင်တွေဟာ အိမ်နီးချင်း တရုတ်တွေနဲ့ တိုက်ခိုက်ဖူးသလို၊ ဒီနေ့ခေတ် ထိုင်းလို့ခေါ်တဲ့ ယိုးဒယားကို ကြိမ်ဖန်များစွာ သိမ်းပိုက်ခဲ့ဖူးပါတယ်။ ဒီနေ့ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်က နယ်မြေတချို့ဟာလည်း တစ်ချိန်တုန်းက ဗမာဘုရင်တွေ လက်အောက်ကို ကျရောက်ခဲ့ဖူးပါတယ်။

မြို့ပြနိုင်ငံထူထောင်တဲ့ခေတ်မှာတော့ ဗမာဘုရင်တွေဟာ မျိုးနွယ်တူအချင်းချင်းလည်း တိုက်ခိုက်ကြသလို ရခိုင်၊ ရှမ်း၊ မွန် တိုင်းရင်းသားတွေနဲ့လည်း တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြပါတယ်။ တိုင်းရင်းသားတွေကလည်း သူတို့အချင်းချင်းလည်း ပြန်တိုက်ကြပါတယ်။ ဗမာဘုရင်တွေဟာ ရခိုင်ပြည်ကိုလည်း သိမ်းပိုက်ခဲ့ဖူးသလို ရခိုင်ဘုရင်တွေလည်း ဗမာဘုရင်ထီးနန်းကို ထိပါးခဲ့ဖူးပါတယ်။ နောက်ဆုံးမှာတော့ ဗမာဘုရင်တွေလက်ချက်ကြောင့် ရခိုင်ဘုရင် မင်းဗာကြီးလက်ထက်မှာ ရခိုင့်ထီးနန်းဟာ အပြီးတိုင်ပျက်သုဉ်းခဲ့ရပါတယ်။

သမိုင်းမှာ အင်အားကြီး ဗမာဘုရင်တွေနဲ့ အပြိုင်ဖြစ်ခဲ့တာကတော့ မွန်ဘုရင်တွေပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ မွန်တွေဟာ ဗမာတွေလိုပဲ စာပေ၊ ယဉ်ကျေးမှု၊ ဘာသာစကား၊ အမျိုးသားသရုပ်သကန်ကြီးမားတဲ့ လူမျိုးကြီးဖြစ်ပါတယ်။ ဗမာနဲ့ မွန်တွေဟာ ၁၄ ရာစုမှာ အကြိတ်အနယ်တိုက်ခိုက်ပြီး နယ်ပယ်လုပွဲတွေ ဆင်နွှဲခဲ့ကြပါတယ်။ ဗမာရာဇဝင်တွေမှာတော့ အဲဒီစစ်ပွဲတွေကို မွန်-ဗမာ နှစ်လေးဆယ် စစ်ပွဲလို့ ကဗ္ဗည်းတင်ကြပါတယ်။ ဒီနေ့ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့ အထင်ကရ စီးပွားရေးမြို့တော် ဖြစ်တဲ့ ရန်ကုန်နဲ့ ပဲခူးတို့ဟာ တချိန်တုန်းက မွန်လူမျိုးတွေရဲ့ လက်အောက်ကို နှစ်ပေါင်းများစွာ ကျရောက်ခဲ့ဖူးပါတယ်။ နောက်ဆုံးမှာတော့ မွန်တွေကိုလည်း ဗမာဘုရင်တွေက အောင်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။

ဒီလို မြို့ပြနိုင်ငံတွေတည်ထောင်ပြီး နေလာခဲ့ရာက ဗမာထီးနန်းကို အင်္ဂလိပ်က (၁၈၂၄, ၁၈၅၂, ၁၈၈၅) မှာ သုံးကြိမ်တိုင် စစ်ပြုပြီး ကိုလိုနီပြုခဲ့ပါတယ်။ ၁၈၈၅ မှာ မြန်မာမင်းဆက်ရဲ့ နောက်ဆုံးဘုရင်ဖြစ်တဲ့ သီပေါမင်းကို အင်္ဂလိပ်က အိန္ဒိယနိုင်ငံရတနာဂီရိကို ဖမ်းခေါ်သွားခဲ့ပါတယ်။ ၁၈၈၆ ဇန်နဝါရီ ၁ ရက်မှာ မြန်မာတစ်နိုင်ငံလုံးဟာ ဝိတိုရိယဘုရင်မကြီးရဲ့ ကိုလိုနီလက်အောက်ခံ နယ်မြေအဖြစ် သွတ်သွင်းခံလိုက်ရပါတယ်။

နယ်ချဲ့ကိုလိုနီဘဝမှာတော့ တခြားနိုင်ငံတွေနည်းတူ မြန်မာနိုင်ငံမှာလည်း အမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေး လှုပ်ရှားမှုတွေ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပါတယ်။ နိုဘယ်ငြိမ်းချမ်းရေးဆုရှင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ရဲ့အဖေ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်းဟာ မြန်မာနိုင်ငံအမျိုးသားလွတ်မြောက်ရေးတိုက်ပွဲကို ဦးဆောင်ခဲ့သူဖြစ်ပါတယ်။ ဗိုလ်ချုပ်အောင်ဆန်း ဦးဆောင်ပြီး အင်္ဂလိပ်ကို တိုက်ဖို့ မျိုးချစ်တပ်သား ၃၀ ပါဝင်တဲ့ ရဲဘော်သုံးကျိပ်ကို ဂျပန်အကူအညီနဲ့ ဖွဲ့နိုင်ခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီအဖွဲ့ဟာ မြန်မာ့တပ်မတော်ဆိုပြီး ဖြစ်လာပါတယ်။ ပြီးတော့ ဂျပန်နဲ့မြန်မာပေါင်းပြီး အင်္ဂလိပ်ကို တိုက်ပါတယ်။ အင်္ဂလိပ်ထွက်သွားချိန်မှာ ဂျပန်က မြန်မာကို လွတ်လပ်ရေးအတုပဲ ပေးပါတယ်။ ဒါကြောင့် မျိုးချစ်တပ်ဖွဲ့တွေဟာ ဂျပန်ကိုလည်း အင်္ဂလိပ်နဲ့ပေါင်းပြီး တိုက်ပါတယ်။ အဲဒီနောက်မှာတော့ အရင်က မြို့ပြနိုင်ငံမှာ တပေါင်းတစည်းတည်းမရှိခဲ့တဲ့ ဗမာအပါအဝင် တိုင်းရင်းသားတွေဟာ coming together အဖြစ် တစ်နိုင်ငံတည်းပေါင်းစည်းနေထိုင်ကြမယ်တဲ့ ပင်လုံစာချုပ်ကို ၁၉၄၇ ဖေဖော်ဝါရီလ ၁၂ ရက်မှာ ချုပ်ဆိုခဲ့ကြပါတယ်။ တချို့တိုင်းရင်းသားတွေဟာ ဒီစာချုပ်မှာ လက်မှတ်မထိုးခဲ့ပေမဲ့ နောက်ပိုင်းမှာတော့ မြန်မာနိုင်ငံသားအဖြစ်ပဲ အတူပေါင်းစည်းနေထိုင်ခဲ့ကြပါတယ်။

ကိုလိုနီခေတ်နှင့် လွတ်လပ်ရေးတိုက်ပွဲ

ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီး ၃ နှစ်အကြာ ၁၉၄၈ ဇန်နဝါရီလ ၄ ရက်မှာတော့ မြန်မာနိုင်ငံဟာ အရှေ့တောင်အာရှထဲက တခြားနိုင်ငံတွေလိုပဲ လွတ်လပ်တဲ့ အမျိုးသားနိုင်ငံအဖြစ် ထွက်ပေါ်လာခဲ့ပါတော့တယ်။

လွတ်လပ်ရေးရပြီး ၃ လအကြာမှာတော့ ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီတောခိုမှုနဲ့အတူ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ပြည်တွင်းစစ်စဖြစ်ပါတယ်။ အဲဒီအချိန်ကတည်းက စတင်ခဲ့တဲ့ ပြည်တွင်းစစ်ဟာ ကမ္ဘာ့အရှည်ကြာဆုံးပြည်တွင်းစစ်အဖြစ် မှတ်တမ်းဝင်ပါတယ်။ အဲဒီနောက်ပိုင်းမှာတော့ ဒီနိုင်ငံရဲ့သမိုင်းဟာ စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းမှုတွေနဲ့ ယှဉ်တွဲဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပါတယ်။ လွတ်လပ်ရေးရပြီး ၁၀ နှစ်အကြာ ၁၉၅၈ မှာ တစ်ကြိမ်၊ ၁၉၆၂ မှာ တစ်ကြိမ်၊ ၁၉၈၈ မှာတစ်ကြိမ် စစ်တပ်က အာဏာသိမ်းပါတယ်။ တချိန်တည်းမှာပဲ အရင်က အတူနေထိုင်ကြမယ်ဆိုတဲ့ တိုင်းရင်းသားတွေထဲမှာလည်း လက်နက်ကိုင်တော်လှန်ရေးအဖွဲ့တွေ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့ပါတော့တယ်။

Enjoying the content? Click to donate us!

၁၉၈၈ ခုနှစ်မှာ ရှစ်လေးလုံးလူထုတော်လှန်ရေးဖြစ်ခဲ့ပြီး ကမ္ဘာအထိ ပျံ့နှံ့ခဲ့ပါတယ်။ ၁၉၉၀ ကျ ရွေးကောက်ပွဲမှာ လူထုထောက်ခံတဲ့ NLD ပါတီအနိုင်ရခဲ့ပေမဲ့ စစ်တပ်က အာဏာမလွှဲပေးခဲ့ပါဘူး။ ၂၀၁၀ အထွေထွေ ရွေးကောက်ပွဲမှာ နိုင်ငံရေးအပြောင်းအလဲတွေ ဖြစ်လာပြီး ၂၀၁၀ ရွေးကောက်ပွဲကနေ သမ္မတဦးသိန်းစိန် ဦးဆောင်တဲ့ အရပ်သားတစ်ပိုင်းအစိုးရ တက်လာခဲ့ပါတယ်။ နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေးအပြောင်းအလဲတွေဖြစ်လာပြီး မြန်မာဟာတံခါးဖွင့်ဝါဒနဲ့အတူ ကမ္ဘာသတင်းတွေရဲ့ မျက်နှာဖုံးမှာ ပါဝင်လာခဲ့ပါတယ်။ ၂၀၁၂ မှာတော့ ရခိုင်ပြည်နယ်မှာ လူမျိုးရေးအဓိကရုဏ်းတွေဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။

၂၀၁၂ ကြားဖြတ်ရွေးကောက်ပွဲမှာ လူထုက တခဲနက်ထောက်ခံတဲ့ NLD ပါတီအနိုင်ရပြီး လွှတ်တော်ထဲဝင်ရောက်လာခဲ့ပါတယ်။ ၂၀၁၅ အထွေထွေရွေးကောက်ပွဲကျ လူထုရွေးချယ်တဲ့ NLD ပါတီအနိုင်ရပြီး အစိုးရဖွဲ့နိုင်ခဲ့ပါတယ်။ ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုတွေကို ဆက်တိုက်လုပ်ဆောင်နိုင်ခဲ့ပါတယ်။

၂၀၁၇ ခုနှစ်မှာတော့ ရခိုင်ပြည်နယ်မြောက်ပိုင်းက စခန်းတွေကို ARSA အဖွဲ့က ဝင်ရောက်တိုက်ခိုက်ခဲ့ပြီး တပ်မတော်က ပြန်လည်ချေမှုန်းတိုက်ထုတ်ခဲ့ပါတယ်။ အဲဒီဖြစ်စဉ်မှာ ဘင်္ဂါလီ (ရိုဟင်ဂျာ) ၇ သိန်းလောက် ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်နိုင်ငံထဲ ထွက်ပြေးခိုလှုံခဲ့ရလို့ ဂမ်ဘီယာနိုင်ငံက မြန်မာစစ်တပ်ကို လူမျိုးသုဉ်းသတ်ဖြတ်မှုနဲ့ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ ရာဇဝတ်မှုတရားရုံး (ICJ) မှာ တရားစွဲဆိုခဲ့ပါတယ်။ ဒီတရားစွဲဆိုမှုကို နိုင်ငံတော် အတိုင်ပင်ခံပုဂ္ဂိုလ်ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ကိုယ်တိုင် သွားရောက်ရင်ဆိုင်ခဲ့ပါတယ်။

ခေတ်သစ်မြန်မာ - ဒီမိုကရေစီခရီးလမ်း

၂၀၁၁-၂၀၂၁ ဆယ်စုနှစ်တာကာလဟာ မြန်မာနိုင်ငံအတွက် ဒီမိုကရေစီ ရောင်နီသန်းတဲ့ အပြောင်းအလဲ ကာလဖြစ်ပါတယ်။ စီးပွားရေးဆိုင်ရာ တိုးတက်ပြောင်းလဲမှုတွေ၊ ဒီမိုကရေနှင့်လူ့အခွင့်အရေးစံနှုန်းတွေ၊ နိုင်ငံသားတွေရဲ့ လွတ်လပ်ခွင့်ဆိုင်ရာတန်ဖိုးတွေနဲ့အတူ ဖြတ်သန်းခဲ့ရတာ ဆယ်စုနှစ်တာ ကာလဖြစ်ပါတယ်။

၂၀၂၀ မှာ‌တော့ ကိုဗစ်ကပ်ရောဂါကြားကနေပဲ အာဏာရပါတီ NLD ဟာ ရွေးကောက်ပွဲကို အောင်မြင်စွာကျင်းပနိုင်ခဲ့ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ အဲဒီရွေးကောက်ပွဲဟာ မဲသမာမှုတွေရှိတယ်ဆိုပြီး စစ်တပ်က ၂၀၂၁ ဖေဖော်ဝါရီလ ၁ ရက်နေ့မှာပဲ အာဏာထပ်သိမ်းပါတယ်။ ဒါကြောင့် လွတ်လပ်ရေးရပြီး ၂၀၂၄ ခုနှစ်အထိ ၇၆ နှစ်မှာ စစ်တပ်က အာဏာ ၄ ကြိမ်သိမ်းပြီး နှစ်ပေါင်း ၅၀ ကျော် အုပ်ချုပ်ခဲ့ပါတယ်။ လွတ်လပ်ရေးရပြီး ပါလီမန်ဒီမိုကရေစီစနစ်နဲ့အုပ်ချုပ်ခဲ့တဲ့ ၁၀ နှစ်၊ ၂၀၁၀ နိုင်ငံရေးအပြောင်းအလဲနောက်ပိုင်း ၁၀ နှစ် စုစုပေါင်း နှစ် ၂၀ ဝန်းကျင်လောက်ပဲ စစ်တပ်အုပ်ချုပ်မှုအောက်ကနေ ကင်းလွတ်ခဲ့တာဖြစ်ပါတယ်။

လက်ရှိအခြေအနေနှင့် အနာဂတ်

၂၀၂၁ ခုနှစ် အာဏာသိမ်းမှုနောက်ပိုင်းမှာတော့ နိုင်ငံတဝန်းမှာ လက်နက်ကိုင်တော်လှန်မှုတွေ ပေါ်ပေါက်လာတာ အခု ၂၀၂၄ ခုနှစ်အထိပဲ ဖြစ်ပါတော့တယ်။

ဟန်သစ်အိမ် ( Y3A )

Build Myanmar-Media : Insights | Empowering Myanmar Youth, Culture, and Innovation

Build Myanmar-Media Insights brings you in-depth articles that cover the intersection of Myanmar’s rich culture, youth empowerment, and the latest developments in technology and business.

📅 New content every week, featuring stories that connect Myanmar’s heritage with its future.

📰 Explore more:

Website: https://www.buildmyanmarmedia.com/
Facebook: https://www.facebook.com/buildmyanmar
YouTube: https://youtube.com/@buildmyanmarmedia
Telegram: https://t.me/+6_0G6CLwrwMwZTIx
Inquiry: info@buildmyanmar.org

💡

📈 Building an Informed Myanmar, One Story at a Time!

#BuildMyanmarNews #DailyNewsMyanmar #MyanmarUpdates #MyanmarNews #BuildMyanmarMedia #MyanmarNews #GlobalNews #TechNewsMyanmar #BusinessNewsMyanmar #Updates #Insights #Media